Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı, okullarda bir veya birkaç çocuğun diğer bir çocuğa karşı kasıtlı zarar verme niyetiyle tekrarlayan saldırgan davranışlar sergilediği bir olgudur. Bu zorbalığın temel özellikleri, davranışın kasıtlı olması, tekrarlanması ve çocuklar arasında güç dengesizliği bulunmasıdır. Akran zorbalığı, okul öncesi dönemden başlayarak eğitim sürecinin her kademesinde gözlemlenmektedir.

Araştırmalar, zorbalığın ilkokul sonlarına doğru arttığını, ortaokulda zirveye ulaştığını ve lisenin sonlarında azaldığını göstermektedir. Uzmanlar, çocukluk çağındaki akran zorbalığının psikolojik sorunlara neden olabileceğini vurgulamakta ve bu durumu geçici bir durum olarak değil, ciddi bir sorun olarak ele almaları gerektiğini belirtmektedir. Akran zorbalığı, hem zorbalığa uğrayan hem de zorbalık uygulayan çocuklar için olumsuz sonuçlar doğuran, eşitsiz güç ilişkilerine dayanan, sürekli ve kasıtlı bir davranış biçimidir.

Akran Zorbalığının Türleri Nelerdir?

Akran zorbalığı genel olarak fiziksel, sözel ve sosyal/duygusal zorbalık olarak tanımlanmaktadır.

• Fiziksel zorbalık: Bu tür zorbalık, temelde fiziksel gücün kullanılmasıyla ortaya çıkmaktadır; kişinin karşısındakine vurması, itmesi, yumruk atması, tükürmesi, kişisel eşyalarını izinsiz kullanması, tekme atması ya da çelme takması, kesici veya delici aletlerle saldırması gibi davranışları içermektedir. Fiziksel zorbalık, kişinin kişisel alanına izinsiz girmesi nedeniyle taciz olarak değerlendirilebilmektedir.
• Sözel zorbalık: Akran zorbalığının en çok görülen türü olan sözel zorbalık; boy, kilo, ten rengi gibi bedensel özelliklerle; gözlük, diş teli ve kıyafet gibi dış görünüşü etkileyen zorunluluklarla ve tercihlerle alay etmek olarak örneklendirilebilmektedir. Ayrıca pelteklikle, kekemelikle, aksanla ya da şiveyle dalga geçmek, küçük düşürücü lakaplar takmak, kaba ve çirkin sözlerle hitap etmek, sözlü olarak tehditte bulunmak da sözel zorbalık olarak nitelendirilmektedir.
• Sosyal/Duygusal Zorbalık: Zorbalığa maruz bırakılan öğrenciyi oyunlara almamak, görmezden gelmek, grup dışında bırakmak, toplum içinde küçük düşürmek, diğer öğrencileri zorbalığa uğrayan öğrenciye karşı kışkırtmak, hakkında dedikodu yapmak ve söylenti çıkarmak, haksız şikayetlerde bulunmak, çeşitli yerlere çirkin yazılar yazmak gibi öğrencinin sosyal hayatını zorlaştıran yaklaşımlar sosyal veya duygusal zorbalık olarak adlandırılmaktadır.
• Cinsel zorbalık: Cinsel amaçlı dokunmak, elle ya da sözle sarkıntılık yapmak, cinsel çağrışımlı sözcükler kullanarak imalarda bulunmak, giysilerini kendi isteği dışında kaldırmak ya da çıkarmak, hakkında cinsel içerikli söylentiler yaymak gibi çocuğun utanç duymasına neden olacak davranışlar cinsel zorbalık olarak değerlendirilmektedir.
• Eşyalara zorbalık: Zorbalık yapılan öğrencinin eşyasını, yemeğini, parasını almak ya da çalmak, zorla bir şeyler ısmarlatmak, haraç almak ve eşyalarını izinsiz kullanmak gibi tutumlar bu kapsamda değerlendirilmektedir.
• Siber zorbalık: Bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla bireylerin, birbirlerine olumsuz yazılı ve görsel iletileri kasıtlı ve düzenli bir şekilde göndermeleri olarak nitelendirilmektedir. Kötü, rahatsız edici ve hakaret içeren ifadeler bulunan yorumlar ya da gönderiler, iftira içeren paylaşımlar, fotoğraflardaki fiziksel özellikler üzerinden yapılan küçümseyici ve kaba yorumlar siber zorbalık olarak değerlendirilmektedir. Kimi zaman kişiler bilgilerinin ve fotoğraflarının, izinsiz olarak paylaşılmasıyla tehdit edebilmektedir.

Akran Zorbalığının Nedenleri Nelerdir?

Zorbalık üzerine yapılan araştırmalar, bu davranışın kökenlerini anlamamıza yardımcı olmaktadır. Çocukların zorbalık yapma nedenleri, genellikle özgüven eksikliği, uyum sorunları, ailevi problemler ve sosyal çevre etkileşimleri gibi çeşitli faktörlere dayanmaktadır.

• Aile İlişkileri: Ailevi problemler, çocuğun öfkesini kontrol edememesine neden olarak zorba tavırlara yol açabilmektedir. Erken çocukluk döneminde, çocuğa duyarsızlık, içtenlikten yoksunluk ve ilgisizlik gösteren bir ilk bakıcı, ileride zorbalık yapma eğilimine neden olabilmektedir. Aşırı toleranslı ve hoşgörülü bir ilk bakıcı da zorbalığın sebeplerinden biri olabilmektedir. Ebeveynlerin güce dayalı disiplin teknikleri kullanması, fiziksel cezalandırma ve şiddet uygulama, zorbalık yapan çocuklar arasında ortak özelliklerdir..
• Çocuğun Bireysel Özellikleri: Çocuğun aktif ve çabuk öfkelenen bir mizaca sahip olması, ileride daha saldırgan olma olasılığını artırabilmektedir..
• Sosyal Çevre: Zorbalığı teşvik eden faktörler arasında güç dengesizliği ilk sıradadır. Çocuklar, kendilerini güçlü göstermek amacıyla zorba davranışlara başvurabilmektedir. Sosyal medya ve arkadaş grubu baskısı da zorbalık yapma nedenleri arasında bulunmaktadır.

Akran Zorbalığı Hangi Yaşlarda Görülür?

Akran zorbalığı, genellikle okul içinde meydana gelmektedir ve okulun büyüklüğü, bölgesi veya öğrencilerin sosyoekonomik düzeyi gibi faktörlerle ilişkilendirilmemektedir. Zorbalığa maruz kalma riski genellikle okulun ilk yıllarında daha yüksektir ve zorbalar genellikle son sınıflarda bulunmaktadır. Küçük yaşta ve bedensel olarak zayıf çocuklar genellikle zorbalığa maruz kalırken, doğrudan fiziksel zorbalık genellikle erkek öğrenciler arasında görülmektedir. Sözel zorbalığın en yaygın tür olduğu, fiziksel zorbalığın bu türü takip ettiği ve söylenti yaymanın en az görülen zorbalık türü olduğu belirlenmiştir.

Akran zorbalığı, hayatın her döneminde görülebilen bir sorundur, ancak yapılan araştırmalar genellikle 7-15 yaş arasında daha yoğun olduğunu göstermektedir. Bu zorbalık, çocukların okul zamanları içinde birlikte sosyalleştikleri zamanlarda daha sık görülmektedir. Akran zorbalığı, hem zorbalık gören hem de zorbalık yapan öğrenciler üzerinde ciddi etkilere neden olabilmektedir. Bu etkilerin okul dönemi ile sınırlı kalmadığı, bireyin hayatı boyunca devam ettiği ve toplum sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yarattığı kabul edilmektedir.

Akran Zorbalığı Yapan ve Akran Zorbalığına Maruz Kalan Çocuklar Genellikle Hangi Özelliklere Sahiptir?

Akran zorbalığı yapma eğiliminde olan çocuklar genellikle belirli özelliklere sahip olabilmektedir. Aileleri ve çevreleri sorunlu olan, zorbalık yaptığı çocuklardan daha güçlü ancak otokontrolleri daha düşük olan, hakimiyet ve baskı kurma ihtiyacı güçlü, öz saygısı düşük, empati yeteneği az, yetişkin rol modellerinden yoksun, madde kullanımına ve küfürlü konuşmaya meyilli, yeme bozuklukları yaşayan, suça karışan, okuldan kaçan, kopya çeken, zorba arkadaşları olan, istismar sorunları yaşayan, ders başarısı düşük, kurallara uymayan, engellenmeye karşı düşük tolerans gösteren çocuklar akran zorbalığı yapma eğiliminde olabilmektedir.

Öte yandan, akran zorbalığına maruz kalan çocuklar da belirli özelliklere sahip olabilmektedir. Özgüveni düşük, kaygılı, hassas ve sessiz olan bu çocuklar genellikle akranları tarafından beceriksiz, yardıma ihtiyaç duyan kişiler olarak algılanmaktadır. İletişim başlatmakta zorlanan, pasif ve itaatkar tepkiler veren, haklarını aramakta ve savunmakta başarısız olan bu çocuklar genellikle ağlama ve geri çekilme şeklinde tepkiler göstermektedir. Tüm bu özellikler, çocuğun zorbalığa uğrama olasılığını artırabilmektedir; bu nedenle bu çocukların duygusal ihtiyaçlarına daha özenli yaklaşılmalıdır.

Akran Zorbalığının Etkileri ve Sonuçları Nelerdir?

Akran zorbalığının etkileri ve sonuçları, mağdurların günlük yaşamlarına katılma konusunda zorluklar, travma ve özgüven problemleri gibi sorunları içermektedir. Bu tür etkiler, sadece okulda değil, aynı zamanda mahallede, sosyal medyada, gezi kulüplerinde ve benzeri birçok ortamda görülebilmektedir. Akran zorbalığına sessiz kalmanın problemleri çözmeyeceği ve zorbalığın doz ve şeklini artırabileceği unutulmamalıdır.

Akran zorbalığına maruz kalan çocuklar, ilerleyen yaşlarda çeşitli psikolojik sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bu sorunlar arasında düşük özsaygı, depresyon, anksiyete, ilişki sorunları ve toplumsal izolasyon yer alabilmektedir. Ayrıca, bu deneyimlerin akademik başarıyı olumsuz yönde etkileyebileceği ve genel yaşam kalitesini düşürebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, akran zorbalığına uğrayan bireylerin bu deneyimleriyle başa çıkmaları ve gerekirse profesyonel yardım alarak olumsuz etkileri en aza indirmeleri önemlidir. Ebeveynler, çocuklarının bu konuda duygusal ihtiyaçlarına özen göstermeli ve gerektiğinde onlara destek olmalıdır.

Aileler Akran Zorbalığını Çocuklarına Nasıl Anlatmalıdır?

Aileler, çocuklarına akran zorbalığı konusunu ele alırken öncelikle duyarlı ve destekleyici bir yaklaşım benimsemelidir. Konuşmalarında çocukların duygusal ihtiyaçlarına odaklanmalı ve onlara güvende olduklarını hissettirmelidirler. Ayrıca, çocuklara zorbalıkla başa çıkma becerilerini öğretmek ve onlara destek olmak, onların duygusal sağlıklarını korumak açısından kritiktir. Ebeveynler, okul yetkilileri ve diğer ailelerle iş birliği yaparak çocuklarını koruyabilmektedir. Eğer zorbalık durumu ciddi bir hal almışsa, profesyonel yardım almak da gerekebilmektedir.

Akran zorbalığı, sadece zorbalığa maruz kalan çocukları değil, aynı zamanda zorbalık yapan çocukları da etkileyen karmaşık bir durumdur. Bu nedenle, her iki tarafın psikolojik sağlığını göz önünde bulundurmak ve her iki tarafa da yardım eli uzatmak önemlidir. Zorbalığı yapan çocuğun da ihtiyaçlarına duyarlı bir şekilde yaklaşmak, onların davranışlarını anlamaya çalışmak ve gerekli desteği sağlamak gerekmektedir.