Sorumluluk Kazanma Sürecinde Ebeveyn Rolü

Sorumluluk kişinin bazı becerileri benimsemesi ve dış uyaranlara gerek duymadan kendi kendine yerine getirebilme yetisine sahip olmasıdır. Çocuklarda sorumluluk duygusunun gelişimi aile içinde başlar ve sosyal ortamda gelişir. Sorumluluğu öğrenmek de tıpkı diğer becerileri öğrenmek gibi deneyim içeren bir süreçtir. Çocuk bir konuda ne kadar fazla deneyim sahibi olursa o seviyede başarılı olur. Bir çocuk sorumluluğunu aldığı görevlerin üstesinden geldikçe daha çok sorumluluk duygusuna sahip olmaya başlar. Çocuğun kendi kararlarını alabilen, yüksek ve içi dolu bir benlik saygısına sahip olarak gelişmesi, büyük ölçüde ona sağlanan olanaklara ve ebeveyn tutumlarına bağlıdır.

Korumacı Ebeveynlik Nedir?

Koruyucu ebeveyn tutumu çocuğun bağımsızlık ve sorumluluk hissetmesini engeller. Bu tip bir tutumla yetiştirilen çocuklar kendi kararlarını almakta, karşılaştıkları güçlükleri çözmekte problem yaşayabilirler. Koruyucu anne babalar bebeklikten itibaren “O yiyemez, çocuktur.”, “O giyemez, daha çok küçük.” diyerek çocuğun her işini kendileri yaparlar; ilköğretim çağına geldiğinde dahi çocuğun çantasını hazırlama işi bile annenin görevidir. Hatta bazen ebeveynlerin çocuklarının ev ödevlerini yaptığı durumlar da görülmektedir. Ebeveynlerin bu noktada motivasyonları çocukları için her şeyi yapmaları gerektiğine olan inançlarıdır. Çocukların bütün yaptıklarından kendini sorumlu hisseden ebeveynler çocuklarını eylemlerinden dolayı karşılaşabilecekleri bütün sonuçlardan korumak isterler ancak bu durum onların özgüvenlerini ve bağımsızlıklarını yok edebilmektedir.

Destekleyici Ebeveynlik Nedir?

Bir başka ebeveyn tutumu olan destekleyici yaklaşım, çocuğun belli sınırlar içerisinde kendi kararlarını vermesine ve bu kararların sorumluluğunu taşımasına olanak tanımaktadır. Bu yöntem, sorumluluk almayı içeren bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım aynı zamanda öz disiplini yani çocuğun kendini yönlendirebilme yeteneğini geliştirir. Bu tutumu benimsemiş ebeveynler ev işleri konusunda çocuğun da söz sahibi olduğunu ve yardımını beklediklerini açıkça belirtmektedirler. Böylelikle çocuğun en başta bilmeden yaptığı işler zamanla edineceği tecrübeyle bir sorumluluk haline gelmektedir. Bu nedenle çocuğun kendi başına hareket etmeye başladığı dönemden itibaren kendi yemeğini yemesine izin vermek, kendi odasındaki ufak temizlik görevlerini yapmasını beklemek, sofra hazırlarken yardımını istemek çocuğun sorumluluk duygusunun gelişmesinde cesaret verici bir ortam sağlamaktadır. Bu ortam sayesinde çocuk bir şeyleri başarmayı deneyimleyecek ve böylelikle kendine olan güveni de artacaktır.

Çocukların sorumluluk duygusunu geliştirmek isterken, onların çok iyi gözlem yeteneğine sahip olduklarını unutmamak gerekir. Bu nedenle ebeveynlerin çocuklarda görmek istedikleri davranışları sergileyen bireyler olmaları model olmaları açısından önem taşımaktadır. Ebeveynler günlük hayat ile ilgili sorumlulukları aksatmadan, keyifle gerçekleştirirlerse çocuklar için de sorumluluklar aksatılmaması gereken ve keyif alınabilecek alışkanlıklar haline gelmektedir. Ebeveynlerin yapmasının gerekli olduğu şeylerden bir tanesi de çocuğun yaşına, cinsiyetine, kişilik özelliklerine uygun görevleri yapmasına fırsat vermeleri ve gösterdiği olumlu davranışları pekiştirmelerinin gerekliliğidir. Ayrıca anne-baba olarak küçük yaştan itibaren ilk önce çocuğun kendi ile ilgili sorumlulukları (üstünü giyinmek, oyuncaklarını toplamak vb.) öğrenmesini desteklemek sonra ev ile ilgili sorumlulukların (Sofranın hazırlanmasına yardım etmek, masayı kurmak vb.) paylaşımını beklemek ve sosyal sorumluluklar konusunda model olmak (yere çöp atmamak, ihtiyacı olanlara yardım etmek, doğayı ve yeşillikleri korumak vb.) sorumluluk bilinci kazandırmak adına atılacak önemli adımlardır. Çocukların yaparak yaşayarak öğrenmelerini desteklemek de sorumluluk bilincini geliştirmek için çok önemlidir.

Anne ve Babalara Öneriler

• Çocuğunuzun görev ve sorumluluklarını tek başına üstlenmesine izin verin.
• Çocuğun seçim yapmasına izin verin.
• Çocuğunuza öğretmek istediğiniz davranışın en temelinden başlayın. Odasını toplama alışkanlığı kazansın istiyorsanız odasıyla alakalı her gün başka bir sorumluluk vererek hareket edin.
• Çocuğunuzun yaşına uygun olabilecek sorumlulukları almasını sağlayın. Bu konuda onu teşvik edin ve cesaretlendirin. Aldığı sorumlulukları yerine getirebilmesi için fırsat tanıyın, yardıma ihtiyacı olabileceği durumda destek vereceğinizin güvencesini ona hissettirin.
• Rutinleriniz olsun. Çocuklar rutinleri olursa sorumluluklarını daha iyi öğrenirler. Örneğin “Okuldan eve döndüğünde giysilerinin etrafa bırakılmayacak, dolaba konulacak” gibi alışkanlıkları hayatınızın bir parçası haline getirin.
• Çocuğunuza uygun sorumluluk listesi hazırlayın. Böylelikle çocuk hem kendisi bir karar vermiş olacak hem de sorumluluk edinecektir.
• Çocuğunuzun sorumluluklarını yerine getiremediği zaman ne gibi ceza veya yaptırımlarla karşılaşacağını söylemek yerine işini bitirdiğinde onu manevi yönden destekleyerek (Aferin, çok güzel oldu gibi) kendine güven duymasını ve sorumluluk bilincinin artmasını sağlayın.

Bu makale İTÜ ETA Vakfı Doğa Koleji rehberlik birimi tarafından yazılmıştır.