Özel Eğitim Nedir? Kimler Özel Eğitim Alabilir?

Her çocuk farklı ve özeldir. Bazıları toplumsal kuralları öğrenmekte sorun yaşamaz ve yetişkin bir birey olurken aşamaları daha rahat atlatır. Ama bazı çocuklar vardır ki onlar dışarıdan bir desteğe ihtiyaç duyarlar. İşte böyle çocuklara uzman personeller özel yöntem ve araçlarla eğitim verir. Bu verilen eğitime de "Özel Eğitim" denir.

Bireylerin yaşıtlarından farklı özelliklere ve yeterliliklere sahip olmaları durumunda, özel eğitim ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu ihtiyacın karşılanması amacıyla, özel eğitim öğretmenleri yetiştirilmekte ve özel eğitim programları ile yöntemleri geliştirilmektedir. Bu özellikler temel alınarak, özel eğitim aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:

Özel eğitim, özel olarak eğitilmiş personeller eşliğinde, bireylerin ihtiyaçlarına uygun eğitim ortamlarında özel eğitim programları kullanılarak gerçekleştirilen bir eğitim sürecidir. Özel eğitim merkezlerinde, her bireyin özel ve bireysel ihtiyaçlarına yönelik programlar oluşturularak bu programlar uygulanmaktadır.

Otizm, işitme veya görmeyle ilgili bozukluklar, ortopedik sorunlar, konuşma ve dil zorlukları, zeka düzeyinde sorunlar, travmatik beyin hasarı, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), okuma güçlüğü(disleksi), yazma güçlüğü(disgrafi), matematik zorluğu(diskalkuli), konuşma bozukluğu(afazi) gibi öğrenme alanındaki çeşitli zorluklar özel eğitim kapsamına girebilmektedir.

Çocuğun detaylı gelişimsel değerlendirmesi genellikle hastane veya psikiyatri kliniklerinde, psikiyatrist veya psikolog tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu değerlendirmenin sonucunda çocuğun özel eğitim ihtiyacı olduğu kararı çıkarılmakta ve aile ile paylaşılmaktadır.

Ülkemizde, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği bulunmaktadır. Bu yönetmelikte, özel eğitimin amacı, kapsamı, temel ilkeleri, özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler, özel eğitim kurumu personellerinin görev ve sorumlulukları gibi konularla ilgili detaylı bilgiler yer almaktadır.

Kimler Özel Eğitim Alır?

Özel eğitim, yaşına göre tipik gelişim göstermeyen ve çeşitli yetersizliklere sahip bireyler için tasarlanmış bir eğitim türüdür. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin kimler olduğu, özellikleri, yetenekleri ve yetersizlikleri detaylı bir şekilde belirlenmektedir. Bu bağlamda, özel eğitim desteğine ihtiyaç duyan bireyler aşağıdaki kategorilere ayrılmıştır:

• Zihinsel Yetersizliği Olan Bireyler: Hayat boyu bakım gerektiren, iletişimde zorluk yaşayan, dil becerilerinde sınırlılıkları olan bireylerdir. Öğrenme kapasiteleri sınırlıdır, kişisel bakım gibi konularda zorlanabilmektedir.
• İşitme Yetersizliği Olan Bireyler: İşitme duyusunun bir kısmı veya tamamını kaybetmiş bireylerdir. İşitme kaybı konuşma becerilerini etkilemektedir ve sosyal beceriler ile eğitim yeteneklerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır.
• Görme Yetersizliği Olan Bireyler: Görme duyarlılıklarında eksiklik bulunan bireylerdir. Eğitimsel yetenekleri ve toplumsal uyum ile sosyal ilişkileri olumsuz yönde etkilemektedir.
• Bedensel Yetersizliği Olan Bireyler: Kas, eklem, iskelet ve sinir sisteminde engelleri bulunan bireylerdir.
• Dil ve Konuşma Yetersizliği Olan Bireyler: Dil kullanımındaki eksiklik ve konuşma bozuklukları nedeniyle iletişim problemleri yaşayan bireylerdir.
• Öğrenme Güçlüğü Olan Bireyler: Bilgi alma süreçlerinde zorluk yaşayan bireylerdir. Dili anlama, okuma, yazma, dinleme ve konuşma gibi alanlarda yetersizlikleri bulunmaktadır, özellikle akademik alanda sorunlar yaşayabilmektedir.
• Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler: Sosyal iletişim becerilerinde eksiklik, tekrarlayıcı davranışlar ve sınırlı ilgi alanları olan bireylerdir.
• Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireyler: Dikkat eksikliği, yerinde duramama, dürtüsel davranışlar ve dağınık konuşma gibi belirtiler gösteren bireylerdir. Öğrenme ve davranış bozuklukları da eşlik edebilmektedir.
• Üstün Yetenekli Olan Bireyler: Genel zeka, özel yetenek ve yaratıcılık alanlarında üstün niteliklere sahip bireylerdir.

Özel Eğitimin Amaçları Nelerdir?

Özel eğitimin temel amaçlarından biri, yaşıtlarına kıyasla normal gelişim göstermeyen bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamaktır, bu da eğitimde fırsat eşitliğini destekleme hedefini içermektedir. Özel eğitimin amaç ve hedefleri arasında şunlar yer almaktadır:

• İletişim ve Toplumsal Uyum: Bireyin toplumdaki diğer bireylerle ve aile üyeleriyle iletişim kurabilmesi, toplumla uyum içinde olabilmesi ve gerektiğinde grup içinde etkili bir şekilde hareket edebilmesi amaçlanmaktadır.
• Bağımsızlık ve Yaşam Becerileri: Özel eğitim, bireylerin tek başına hayatta kalabilmeleri için gerekli olan becerilerin öğretilmesini hedeflemektedir. Bu, diğer insanlara bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürebilmelerini, etkin ve üretken bireyler olmalarını sağlamayı amaçlamaktadır.
• Yetenek ve Yeterlilik Geliştirme: Özel eğitim, bireylerin yeteneklerini ve yeterliliklerini geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu çerçevede, eğitim gereksinimlerinin karşılanması, bireyin ilgi alanlarının ve yeteneklerinin fark edilmesi, iş hayatına hazırlanması ve mesleki anlamda geliştirilmesi öncelikli amaçlar arasında yer almaktadır.

Özel Eğitim Alma Koşulları

Çocuğun özel eğitim alabilmesi için öncelikle ruh sağlığı uzmanı tarafından detaylı bir değerlendirme yapılmalıdır. Bu değerlendirme sonucunda çocuğun gelişiminde gözlemlenen farklılıklar raporlanmakta ve sağlık kurulu tarafından onaylanmaktadır. Sağlık kurulu raporu, çocuğun özel eğitim alma koşullarını belirlemektedir. Özel eğitim kurumları genellikle özel kuruluşlar olup, Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı olarak faaliyet göstermektedir. Sağlık kurulu raporu bulunan tüm çocuklar, sağlık güvencesi olmaksızın devlet tarafından finanse edilen özel eğitim desteğinden faydalanabilmektedir. Bu, devletin özel eğitim önerilen çocuklara ücretsiz sağladığı bir hizmettir ve raporu olan çocuklara verilen bir hak olarak kabul edilmektedir.

Sağlık kurulu raporunun geçerlilik süresi genellikle 1 yıldır. Bir yılın sonunda, çocuk tekrar Sağlık Kurulu tarafından değerlendirilmektedir ve ihtiyaç duyulması halinde rapor yenilenmektedir. Sağlık kurulu raporu, çocuğun tıbbi tanısıyla ilgilidir. Ancak özel eğitim desteğinden yararlanabilmesi için ayrıca eğitsel rapor da alması gerekmektedir. Eğitsel rapor, Rehberlik Araştırma Merkezlerinden(RAM) temin edilmektedir. RAM, çocuğu aile bilgileri ve gözlemler doğrultusunda değerlendirmekte ve çocuğun eğitsel raporunu oluşturmaktadır. Eğitsel raporun geçerlilik süresi de genellikle 1 yıldır. Bir yılın sonunda, çocuk tekrar RAM tarafından değerlendirilmekte ve ihtiyaç duyulması durumunda rapor yenilenmektedir.

RAM raporunda belirtilen eğitime, aile tarafından seçilen bir özel eğitim merkezinde başlanmaktadır. Bu eğitim, haftada 2 birebir ders saati ve çocuğun düzeyine uygun haftada 1 grup dersi şeklinde düzenlenmektedir. Özel eğitim kurumu, çocuğun devam ettiği okulun ders programını göz önünde bulundurarak ders saatlerini planlamaktadır.

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı(BEP) Nedir?

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı(BEP), özel eğitim raporu almış çocukların sadece özel eğitim merkezlerinde değil, aynı zamanda okul içinde de takip edilmesi ve uygun eğitim almasını sağlamak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından oluşturulmuş bir programdır. BEP, çocuğun özel eğitim ihtiyaçlarına yönelik olarak okul içinde hazırlanan bir izleme ve değerlendirme programını içermektedir. Bu program, çocuğun güçlük yaşadığı alanlara odaklanarak, ihtiyacını karşılamayı amaçlamaktadır. Farklı gelişim alanlarında, çocuğun kendi gelişimsel zorlukları dikkate alınarak değerlendirme yapılmaktadır. Ebeveynler, çocuğun özel zorluklarıyla ilgili bilgilendirilmekte ve süreçte aile ile iş birliği içinde çalışılmaktadır. BEP, çocuğun akademik yeteneklerini değerlendirmenin yanı sıra, güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek çocuğu desteklemeyi ve yeterlilik alanlarını geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Özel Eğitim ve Aile

Uzman değerlendirmesi sonucu özel eğitim önerildiğinde, birçok aile bunun zorlayıcı ve endişe verici bir süreç olduğunu hissetmektedir. Aileler, çocuklarının ileriki eğitim ve iş yaşantısını olumsuz etkileme endişesi taşıyarak özel eğitim raporu alma konusunda tereddüt yaşamaktadır.

Özel eğitim alma konusunda en önemli faktör, çocuğun yüksek yararıdır. Çocuğun işlevselliğini artıracak, eğitim ve akademik başarısını destekleyecek, sosyal ilişkiler kurmasını sağlayacak bir eğitim desteğinden mahrum bırakılmak, başlangıçtaki endişelerden daha ciddi sonuçlara neden olabilmektedir.

Çocuğun gelecekteki iş yaşantısını olumsuz etkileme ihtimali düşünülerek gerekli desteği alamayan çocuk, iş imkanlarından ve eğitim desteğinden mahrum kalabilmektedir. Bu nedenle özel eğitim desteğinde, öncelikli olarak çocuğun mevcut ihtiyaçlarına odaklanmak önemlidir.

Çocuğun toplum tarafından etiketlenme endişesi, ailelerin başka bir kaygı alanını oluşturmaktadır. Uygun yaş aralığında desteklendiği takdirde, birçok gelişimsel gecikme veya sorunun çocuğun işlevselliğini yaşıtlarıyla uyumlu hale getirdiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle, çocuğun ihtiyacını öne çıkararak çevrenin tutumunu ikinci plana koymak, en uygun davranış biçimidir.

Çocuğun özel eğitim kurumundaki diğer öğrencilerden olumsuz etkilenme endişesi, ailelerin sıklıkla düşündüğü bir diğer konudur. Bu noktada, çocuğun özel durumuna uygun, aile ve çocuğun beklentilerini karşılayacak uygun bir özel eğitim merkezi araştırılmalıdır.

Özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin ebeveynleri, eğitim sürecinde ve bireylerin hayatlarında önemli bir rol oynamaktadır. Eğitim kurumlarıyla birlikte ailelerin de önemli bir yerinin bulunduğu bu süreçte, çocukların yetersizliklerinin fark edilmesi, bu yetersizlikler hakkında bilgi edinilmesi, uygun eğitim kurumlarının araştırılması ve eğitimle ilgili kararlar alınması gibi sorumluluklar ailelere düşmektedir.

Ebeveynler, çocuklarıyla ilgili deneyimlerini, çocukların ilgi alanlarını, isteklerini, duygularını ve fiziksel-bilişsel-ruhsal gelişim süreçlerini göz önünde bulundurarak çocuklarının gelişimine destek olmaktadır. Aile, ev içerisinde çocukların gelişimine katkı sağlayacak ortamların yaratılması ve belirli rutinler oluşturması ile birlikte önemli bir rol üstlenmektedir.

Aile, öğretmenler ve kurumlar arasındaki iş birliği, çocukların olumlu yönde gelişimini desteklemek açısından önemlidir. Ailelerin öğretmen ve kurumlarla iletişim halinde olması, iş birliği içinde gerekli profesyonel yardımı almaları, çocukların gelişimi için kritik bir öneme sahiptir.

Özel Eğitime Başlamak ve Profesyonel Yardım

Özel eğitime başlamak, çocuğun kişisel, sosyal ve akademik yaşantısını destekleyen bir sürece adım atmak anlamına gelmektedir. Bu süreç, çocuğun ihtiyaçlarına bağlı olarak kısa vadeli bir süreyi kapsayabilirken aynı zamanda yıllar süren bir eğitim programına da işaret edebilmektedir. Aile, çocuğu desteklemek, öğrendiklerini evde tekrar etmesine yardımcı olmak, okul ve özel eğitim arasında iş birliği sağlamak gibi faktörlerle bu süreçte önemli bir rol oynamaktadır. Aile, çocuğu cesaretlendirmeli, işlevselliğini arttırmalı ve kendi potansiyelini gerçekleştirebilmesi için destek olmalıdır. Ayrıca, ailenin çocuğun eğitim programı ve eğitimcisi hakkında bilgi sahibi olması, güven ilişkisi kurması da özel eğitimin etkililiğini artıran önemli unsurlardır.

Özel eğitim kurumu seçimi aile tarafından yapılmaktadır ve çeşitli öneri ve yönlendirmelere rağmen ailenin kendi kararıdır. Önemli olan, çocuğun yararını gözeterek bir seçimde bulunmak ve çocuğun en yüksek verimi alabileceği bir kurumu seçmektir. Özel eğitim kurumlarının sadece ağır engelli bireyler için olduğu algısı yanlıştır; genellikle hafif düzeyde gelişimsel geriliği olan çocuklar da bu kurumlarda eğitim almaktadır. Doğru seçim yapmak için ailelerin birkaç farklı özel eğitim merkezini ziyaret etmesi, eğitimciler ve diğer ailelerle görüşmeler yapması önemlidir.

Ayrıca, her bireyin engelli olma olasılığının yüksek olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle, çocuklar engelli bireylerle bir araya gelmeli, onları anlamaya ve yardımcı olmaya yönelik duygusal zenginleşmeye katkıda bulunmalıdır. Ruh sağlığı uzmanından destek almak, süreçte aile ve çocuğa yardımcı olabilmektedir.

Özel eğitimde profesyonel yardım hem özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler hem de aileleri için önem taşımaktadır. Ailelerin üzerindeki sorumluluk, kaygı, yorgunluk zaman zaman artabilmekte; gelecek ile ilgili endişeler ve umutsuzluk duyguları kendini gösterebilmektedir. Bu açıdan ailelerin profesyonel yardım alması birçok açıdan önemlidir. Kendi duygularını anlayabilen ve yönetebilen aileler özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklarının gelişim süreçlerinde pozitif bakış açısıyla hareket edebilmektedir.

Özel eğitim ile ilgili alınan profesyonel yardım; mevcut ihtiyaçlar ile çocukların ve ailelerin zaman içerisinde değişen ihtiyaçlarının anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Bu sayede aile bireylerinin yaşadığı stresin azaltılması da hedeflenmektedir. Ailelerin yaşadığı stresin azalmasıyla birlikte çocuğun gelişimine katkı sağlamak aileler açısından kolaylaşmaktadır.

Özel Eğitim Kurumları

Özel eğitim kurumları, çeşitli uzmanlık alanlarını bünyesinde barındırarak çocuklara özel eğitim hizmeti sunmaktadır. Bu uzmanlık alanları arasında özel eğitim uzmanı, fizyoterapist, psikolog, psikolojik danışman, zihinsel engelliler sınıf öğretmeni, işitme engelliler sınıf öğretmeni, okul öncesi öğretmeni, çocuk gelişimi uzmanı, sosyal hizmet uzmanı, ergoterapi uzmanı gibi profesyoneller bulunmaktadır.

Özel eğitim kurumları, her çocuğa bireysel eğitim verilmesini sağlamaktadır. Bireysel eğitim programları, çocuğun düzeyi ve ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmakta ve konunun uzmanları tarafından uygulanmaktadır. Özel eğitim, çocuğun yaşadığı zorluk alanına göre belirlenen bir eğitim programını içermektedir. Bu program, çocuğun ihtiyacına yönelik olarak hedeflenmektedir ve önleyici, tedaviye yönelik ve destekleyici/yardımcı eğitim şeklinde farklı müdahale alanlarını içermektedir.

Önleyici müdahale, çocuğun yaşadığı zorluk alanının gelişim dönemi içerisinde bir bozukluğa dönüşmemesi için alınan tedbirleri içermektedir. Tedaviye yönelik müdahaleler, tanı almış ya da alabilecek çocuklara destek sağlamayı amaçlamaktadır. Destekleyici/yardımcı müdahaleler ise çocuğun işlevselliğini artırmak için kullanılan özel eğitim yöntemlerini içermektedir. Bu müdahalelerde çocuğun günlük işlevini sürdürebilmesi ve öğrenme becerilerini kazanabilmesi hedeflenmektedir.

Özel Eğitim Öğretmelerinin Rolleri Nelerdir?

Özel eğitim öğretmenleri, bireylerin özel eğitim ihtiyaçlarına yönelik eğitim veren ve özel programlar kullanarak yetişen profesyonellerdir. Öğretmenler, özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin yaşamlarında önemli bir rol oynamaktadır. Özel eğitim öğretmenliği, ebeveynler ve diğer uzmanlarla iş birliği yaparak özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin gelişimine destek olmayı gerektirmektedir.

Özel eğitimde öğretmenin rolü, özel eğitimin amaç ve hedeflerini yerine getirmeyi içermektedir. Bu bağlamda, öğretmenlerin en önemli rolleri bireyleri hayata hazırlamak ve kendi başlarına yaşama becerilerini kazanmalarına yardımcı olmaktır. Öğretmenler aynı zamanda özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin ilgi ve yeteneklerini fark etmekte önemli bir rol oynamaktadır. Bu da, bireylerin gelecekte ilgi alanlarına uygun meslekleri seçmelerini sağlama ve yaşam boyu öğrenme anlayışını benimsemelerine yardımcı olma amacını taşımaktadır. Öğretmenler, özel eğitim ortamlarında bireylerin toplumla uyum içinde kalmalarına ve sosyal iletişim becerileri kazanmalarına da katkıda bulunmaktadır.

Özel eğitim öğretmenliği için gereken kişilik özellikleri arasında, istekli olmak; çocukları sevmek; özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin gelişimlerine inanmak; her bireye değer vermek ve manevi değerleri önemsemek; sabırlı, sakin ve psikolojik olarak güçlü olmak; dürüst ve objektif davranmak; araştırmacı ve yeniliklere açık olmak bulunmaktadır.