Çocuklarda Bilişsel Gelişim

Görüntülenme Sayısı: 125523

Bilişsel gelişim nedir? sorusunun cevabı; "doğumdan başlayarak, bebeğin yetişkin olma süreci boyunca dünyayı algılayabilmesini ve çevresi ile etkileşimde olabilmesi sağlayan tüm zihinsel işlevleri edinme süreci" şeklindedir.

Zihinsel süreçler; algı, bellek, dil gelişimi, dikkat, akıl, hatırlama, düşünme, problem çözme, okuma ve yazma, yaratıcılık vb. birçok özelliği içine almaktadır. Bu zihinsel bileşenler doğrultusunda bebek dünya ile ilgili bilgileri toplar ve saklar, gerekli durumlarda anımsayarak değerlendirmelerde bulunur. Yeni edindiği bilgilerle var olan bilgileri düzenleyerek bağlantılar kurar. Bu şekilde her yaşa özgü gerçekleştirmesi gereken gelişimsel hedeflere ulaşarak sağlıklı bir yetişkin olma yolunda ilerler. Bilişsel gelişimin uzun tanıtımı ise bu şekildedir.

Somuttan Soyuta Geçiş

0-6 yaş döneminde çocukların kendilerine özgü düşünce yapıları bulunmaktadır. Bu yaş döneminde her şeyi somut olarak algılayan çocuk, zamanla öğrendikleri ile ilgili zihninde fikirler oluşturarak soyut düşünmeye başlayacaktır. Bu sürecin gerçekleşebilmesi için çocuk çevreden gelen farklı uyaranları (dokunma, işitme, görme, tat, koku) algılar, algıladığı bu bilgileri önce kısa süreli hafızada, daha sonra da uzun süreli hafızada gerektiğinde kullanabilmek için saklar. Bu durum çocuğun kavramları öğrenebilmesi ve dil gelişimi için önemli bir beceridir. 0-6 yaş bilişsel gelişimin en hızlı olduğu dönemdir. Bu sebeple bu dönemde çocuğunuza sunacağız eğitsel imkanlar öğrenmesini maksimum düzeyde etkileyecektir.

Piaget Bilişsel Gelişimin En Önemli İsmidir

Bilişsel gelişim deyince akla ilk gelen kişi Piaget’tir. Piaget bilişsel gelişim dönemlerini 4’e ayırarak, çocukların bilişsel gelişim süreçlerini incelemiştir. Çocukların bu dönemlerde gerçekleştirmesi gereken gelişimsel hedefleri bilmek, onlara daha iyi bir eğitim ortamının sunmak açısından önemlidir. Bilişsel gelişim dönemleri aşağıdaki sıra ile gerçekleşir.

Duyu- Hareket (Duyusal Motor) Dönemi (0-2 yaş)

Bu dönemde çocuğunuz dünyayı duyuları yolu ile tanımaya çalışır.
Başta refleksif olarak gerçekleştirdiği (yakalama, emme, yutma refleksleri) hareketler, yerini amaçlı davranışlara bırakır. Örneğin bebeğinizin eline poşet verdiğinizde poşetten çıkan ses hoşuna giderse o sesi duymak için sürekli poşeti hareket ettirir. Bu işitsel algısının gelişmesi için yaptığı amaçlı bir hareket haline dönüşür. Bu sesi hafızasına alarak öğrendiği diğer sesler arasında zamanla ayırt etmeye, tanımaya başlar.
Bu dönem çocuğunuzun görsel algısının geliştiği, nesne sürekliliğinin sağlandığı dönemdir. Bebeğiniz doğduğu anda çevresindeki hareketleri ya da ilgisini çeken nesneleri gözleri ile takip etmeye çalışır. Ancak 8. Aya kadar bir nesne saklandığında bunu fark edip arayamaz. Ancak ortalama 8. Aydan sonra bebeğiniz elindeki bir nesneyi alıp sakladığınızda onun varlığını hatırlayarak aramaya, bulamadığında ağlamaya başlar. Bu durum bebeğinizin dünyayı anlayabilmesi, bilgileri zihninde saklayabilmesi için önemli bir gelişimsel adımdır.

İşlem Öncesi Dönem (2-6/7 yaş)

Bu dönem çocuğunuzun hafızasının geliştiği, öğrendiği kavramları hatırlayarak simgeleştirebildiği dönemdir. Çocuğunuzun öğrendiklerini zihninde canlandırarak simgeleştirmesi ile konuşmaya başlar. Deneyimleri sayesinde ihtiyaçlarının farkına varır ve bunları ifade ederek gidermeye çalışır. Akıl yürütme, öğrendiği kavramları farklı özelliklerine göre sınıflandırabilme özellikleri görülür.

İşlem öncesi dönemde kendi içinde “sembolik dönem (2-4 yaş)” ve “sezgisel dönem (4-7 yaş)” olarak ikiye ayrılır.

Sembolik Dönem(2-4 yaş)

Sembolik dönem çocuğunuzun konuşmasının arttığı bir dönemdir. Burada çocuğunuzun belleğinin gelişmesi, öğrendiklerini aklında tutabiliyor ve simgeleştirebiliyor olmasının etkisi vardır. Konuşmaları benmerkezcidir. Çevresindeki her şeyi kendine göre yorumlar. Başkalarının kendisinden farklı düşünebileceği algılayamaz. (Ben arabalarla oynamayı seviyorum, ablamda arabalarla oynamayı sever.)
Sembolleştirme becerisini çocuğunuzun oyunlarında görebilirsiniz. Sevdiği çizgi film kahramanı gibi davranmaktan, oyunda gerçek yaşamdan kişileri canlandırarak konuşturmaktan zevk alır.
Cansız olan nesnelere canlı gibi davranır. Yere düşen kamyonunun canının acıdığını düşünür.
Kavramları tek bir özelliğini göz önünde bulundurarak gruplar. Mesela renkli kağıtlardan hazırlanan şekilleri ya rengine yada biçimine göre tek özelliğini dikkate alarak sınıflandırabilir.

Sezgisel dönem (4-7 yaş)

Bilişsel gelişimin bu evresinde benmerkezci konuşmalar azalır. Farklı insanların aynı durumlar ile ilgili farklı düşüncelerinin olacağını fark eder. Bu empatik düşüncenin de başlangıcıdır.
Çocuğunuz nesnelerin dikkat çekici özelliklerine odaklanarak, diğer özelliklerini gözünden kaçırır. Örneğin biri ince uzun, diğer geniş ve kısa olan iki bardak olsun. Aynı miktardaki suyu bu iki bardağa görebileceği şekilde koyduğunuzda, hangisi daha çok diye sorarsanız ince uzun olan bardağı söyleyecektir.

Somut İşlemler Dönemi (7-12 yaş)

Bu dönem zihinsel açıdan çocuğunuzun pek çok beceriyi kazandığı, ilkokula başladığı dönemdir. Artık nesnelerin pek çok özelliğine dikkat eder. (nesnelerin mekandaki konumlarında ya da fiziksel yapılarındaki değişmelerin miktar, hacim, sayı vb özelliklerinde değişmeler meydana getirmeyeceğini bilir) Bu daha farklı yollar kullanarak problem çözebilmesi anlamına gelir.
Çocuğunuz bu dönemde sayılarla daha fazla ilgilidir. Başta somut nesneleri kullanarak, zamanla zihinden toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri yapar. Bu konulardaki yaşına uygun problemleri kolaylıkla çözebilir.
Kavramları gruplama becerisi en üst seviyededir. Tek özelliğine göre değil farklı özelliklere göre kavramları gruplayabileceğini, bir grup nesnenin başka bir grubun alt grubu olabileceğini bilir. (örneğin ıspanak, sağan, sarımsak, biberin sebze olduğunu ama bu kavramların kendi aralarında toprağın altında yetişenler, üstünde yetişenler gibi de alt gruplara ayrılabileceğini bilir.)
Gerçek olaylar üzerinden farklı bakış açılarına göre problem çözebilir. Ancak soyut kavramlar ve deneyimleri anlayamaz ancak somutlaştırabileceği örnekler ile anlamlandırabilir. (ülke, millet, bağımsızlık gibi)
Dil becerileri gelişmiştir. Düşüncelerini uzun cümlelerle ifade edebilir.

Soyut İşlemler Dönemi (12 yaş üzeri)

Bilişsel gelişimin bu dönem ergenliğin başlangıcı olarak kabul edilir. 0-6 yaş döneminde sonra bilişsel gelişimin en hızlı olduğu dönemdir. Somut kavram ve deneyimlerden soyuta doğru bir geçiş söz konusudur.
Problemlerdeki değişkenler arasında farklı ilişkiler bulabilir. Kendilerine ait düşünce fikir ve değerlere sahip olmaya başlarlar. İlgilendikleri konularda araştırmalar yaparak, oluşturdukları fikir, değer ve düşünceleri savunabilirler.
Soyut düşünme becerilerindeki ilerleme eleştirel düşünmelerini de etkiler. Bazı düşünce ve değerleri analiz ederek değerlendirir. Uygun görmedikleri şeyleri eleştirerek çözüm bulmaya çalışırlar.

Bilişsel gelişim üzerine yayınladığımız bu makaleler de ilginizi çekebilir.