Çocuklarda Dil Gelişimi

Dil gelişimi; bebeğin doğduğu andan itibaren başlayan sesleri, kelimeleri, sayıları, sembolleri kazanması, saklanması ile dilin kurallarına uygun olarak kullanmasını içeren bir gelişim alanıdır. Konuşma öncesi dil gelişimi ise çocuğunuzun konuşma becerisi kazanabilmesi adına önemli evrelerden oluşmaktadır.

Tüm bebekler doğduğu zaman aynı sesleri çıkarmaktadır. Zamanla çevrelerindeki kişilerin çıkardığı sesleri taklit etmeye başlarlar ve 1 yaşından sonra ilk kelimeler çıkmaya başlar. Dil gelişimi ile öğrenme arasında sıkı bir bağ vardır. Bebekler önce amaçsızca çevresinden duyduğu kelimeleri taklit etmeye çalışır. Daha sonra bu kelimelerin kullanım amaçlarını öğrenerek ihtiyaçları durumunda bu kelimeleri söylemeye ve isteklerine ulaşmaya başlarlar. Yaşına uygun kavramları öğrenmeleri ile birlikte dil gelişimlerinde de artış görülmektedir. Dil gelişiminde 2-5 yaşları kritik yaşlardır. Bu yaşlarda dil edinimi ile ilgili adımların atılması ve cümleler kurak konuşmanın akıcı hale gelmesi gerekmektedir.

Siz de çocuklarınızın erken yaşta dil öğrenmesini istiyorsanız yabancı dil eğitimi veren anaokulları ve kreşler listesini inceleyiniz.

Günümüzde dil gelişimi ile zeka arasında güçlü bir bağlantı olduğu kabul edilmektedir. Erken konuşan çocukların zeka düzeyinin de yüksek olduğu söylenmektedir. Ancak dil gelişimi zeka için tek değerlendirme aracı olarak kabul edilemez. Diğer gelişim alanlarından bazılarında da yaşıtlarının ilerisinde bir gelişim seyrinin olması gerekmektedir. (Mesela erken yürüme gibi)

Her gelişim alanında olduğu gibi dil gelişiminde de yaşlara göre çocuğunuzun gerçekleştirmesi gereken hedefler vardır. Gelişim bir bütünlük içerir. Bebeğinizin ilk dönemde gerçekleştirmesi gereken davranışlarda görülecek bir aksaklık, tüm gelişim sürecini etkileyebilir. Dil gelişim aşamaları “konuşma öncesi dönem” ve “konuşma dönemi” olarak iki bölümde inceleyebiliriz.

Yeni doğan dönemi (0-6 Hafta)

• Konuşmanın gelişiminde ağız bölgesinde yer alan kasların gelişimi çok önem taşır. Bunun ilk adımı bu dönemde başta bilinçsizce olan emme ve yutma refleksleridir.
• Temel ihtiyaç olan yemek yemenin giderilmesinde bu reflekslerin sürekli olarak tekrarlanması, ihtiyaçlarının karşılanması için ağlama davranışının sergilenmesi bebeğin konuşma sesi üretmesi için gerekli nefes alma ve ağız yüz yapılarının gelişimini sağlar.
• İlk 3 haftadan sonra bebeğin ihtiyaçlarına göre ağlamanın ses tonlarında farklılaşmalar dikkat çekmeye başlar. Anne bebeğin ağlamasından açlık mı yoksa rahatsızlıktan kaynaklı mı olduğunu anlayabilir.
• Emme ve yutma konuşma için ön koşul becerilerdendir. Bu dönem bu ön koşul becerilerin sağlanması için büyük önem taşır. Bu yüzden bu dönemde bebeğiniz için yapabileceğiniz en önemli çalışama emme refleksini güçlendirmek olacaktır.

Ağlama Evresi (0-2 Ay)

Yenidoğan bebekler, iletişim kurmak için ağlamayı kullanır. Bu evrede, bebekler temel ihtiyaçlarını (açlık, uyku, rahatsızlık) ifade ederler. Aynı zamanda, ebeveynlerle duygusal bir bağ kurma süreci başlar.

Konuşma Öncesi Dönem (0-9 Ay)

Bu dönem bebeklerin doğduğu andan itibaren çıkardığı sesleri içermektedir. (gıgıldama, mırıldanma, mırıldanma tekrarı gibi) Bu sesler her bebek için evrenseldir.

Babıldama Evresi (2-5 Ay)

Babıldama evresinde bebekler, farklı sesleri taklit etmeye başlarlar. Bu dönemde, bebekler sesleri tekrar etme yeteneğini geliştirir ve dil kasları güçlenir. Ebeveynlerin konuşmalarını taklit etme çabası bu evrede belirgin hale gelir.

Gıgıldama Dönemi (6 Hafta-3 Ay)

• Konuşma öncesi dil gelişiminin bu döneminde bebeğiniz ağlama sesi dışında basit sesler çıkarmaya başlar. Bebek rahatsızlığını ifade eden seslerin yanı sıra mutluluğunu ifade eden seslerde çıkarmaya başlar. Ağız kas kontrolü gelişimi devam eder, ancak ağız hareketlerini başlatıp durdurabilir.
• 2. Aydan sonra bebek çıkardığı sesleri fark etmeye başlar. Ses çıkardıkça mutlu olur, kendiliğinden farklı sesler çıkarır. Ancak ses üretimi hala refleksiftir.

Mırıldama Dönemi (3-6 Ay)

• Bebeğin ses çıkarma üzerindeki kontrolü arttığı gözlemlenmektedir. Dilini yuvarlama, uzatma gibi dil hareketleri dikkat çeker. Bu farklı sesler çıkarmasını da destekleyecek becerilerdir.
• Bu dönemde bebeğin çıkardığı sesler refleksif olmaktan çıkmaya başlar, kendi çıkardığı sesleri tekrar eder. Bebek yalnız olduğunda kendi kendine konuşuyormuş gibi görülür.
• Bebek ünlü ve ünsüz çeşitli sesleri üreterek bunları tekrar eder.
• Ma-ma, ba-ba gibi tekrar yoluyla iki heceli sözcükler oluşturmaya başlar.

Mırıldanmanın Tekrar Dönemi (6-9 Ay)

• Konuşma öncesi dil gelişimi döneminin bu evresinde bebek çevresinden duyduğu, ilgisini çeken sesleri tekrar etmeye başlar. Çevreden duyduğu sesleri bebek tekrar etmiyorsa dil problemlerinin, işitme kaybı, zihinsel gerilik gibi durumların ortaya çıkabileceği düşünülebilir.
• Bebeğinizin ağız hareketlerinde çeşitlik olduğu ve buna bağlı olarak çıkardığı seslerde de artış olması beklenmektedir.
• Bu dönemde bebeğinizin daha çok “p,b,d” seslerini çıkartmaya çalıştığını sessiz harflerin yanına sesli harfler ekleyerek, sık tekrarlar yaptığını görebilirsiniz.
• Bebeğinizin sosyalleşme davranışlarında artış görüldüğü bu dönemde, insan konuşmalarına tepki verdiği, çevresindeki kişilerin hoşnutluk ve kızgınlık seslerini ayıt edebildiği gözlemlenmektedir.

Çağıldama – Heceleme Evresi (6-12 Ay)

Çağıldama evresinde bebekler, hecelemeye başlarlar. Bazı sesleri taklit ederler ve kendi dil yapılarını oluştururlar. Bu evrede, bebeklerin çevresindeki seslere duyarlılık artar, dil yetenekleri şekillenir.

Tek Sözcük Evresi (12-18 Ay)

Çocuklar, tek sözcükleri kullanarak iletişim kurmaya başlarlar. Özellikle önemli nesneleri veya kişileri adlandırmada bu evrede gelişim gösterirler. Bu dönem, dilin anlamsal kullanımının başladığı aşamadır.

Konuşma Dönemi (9 ay-6 yaş)

Bebeğin ses ve sözcük taklitleri yaptığı, amaçlı olarak tek sözcük, iki sözcük, üç ve daha fazla sözcüklü ifadeler ve gramer kurallarına uygun konuşma dönemini içermektedir.

Ses Sözcük Dönemi (9-12 Ay)

• Artık ses oyunları yapmaktan zevk alan bebeğinizin, insan seslerini bilinçli bir şekilde taklit ettiğini görebilirsiniz.
• Sık sık yaptığı mırıldanmalar sanki bir yetişkin konuşmasına benzemektedir.
• 1 yaş civarında bebeğinizin ilk sözcüğünü söylemesi beklenmektedir. Ayrıca birkaç kelimeyi ve jesti anlayabiliyor olması, dili öğrenmeye hazır olduğunu göstermektedir.

Tek Sözcük Dönemi (12-18 Ay)

• Çocuğunuz artık gerçek konuşmaya geçmek için hazırdır. Çocuğunuzun rastlantısal tekrarlar şeklinde oluşturduğu sözcükler, belirli bir durum ya da nesneyi belirtmek için tutarlı ve doğru bir şekilde kullanılmaya başlar.
• 1-2 yaşlarında görülen bu gelişim çocuğunuzun konuşma becerilerinde artış olduğunu göstermektedir. Söylediği kelimelere sizlerin vereceği olumlu tepkiler, çocuğunuzu daha çok kelime kullanma yolunda motive edecektir.
• Çocuklar öncelikle çevrelerinde sık olarak gördükleri kişi, nesne, oyuncak, yiyecekleri isimlendirecek kelimeler kullanmaya başlar. Bu, aynı zamanda bilişsel gelişim içinde bir basamaktır. (Kavram öğrenimi)
• Bu dönemde çocuğunuz tek sözcük ile pek çok şeyi anlatmaya çalışır. Anlatmaya çalışırken işaret etme, gösterme davranışlarından yaralanır. Örneğin bir resmi göstererek “dede” dediğinde, çocuğunuzun kişileri tanıdığını ve adlandırma yapabildiğini görürsünüz. Dedenin giydiği montu gösterip “dede” dediğinde bu “dedenin montu” anlamına gelmektedir. Bir kelimeyi söylerken çocuğunuzun ses tonu, kullandığı jest ve mimikler size sunduğu önemli ipuçlarıdır. Bu ipuçlarının ne kadar farkında olup ifadelerinizde kullanırsanız, çocuğunuzun dil gelişimini o kadar olumlu yönde desteklemiş olursunuz.
• Oyunlarda kullandığı hareketleri isimlendirmek onun eylemleri ifade etmesini kolaylaştıracaktır. Bu şekilde çocuğunuzun iki kelimeleri cümleler kurması kolaylaşacaktır.
• Çocukların bu dönemde alıcı dilleri ifade edici dilden daha gelişmiştir.

İki Sözcüklü İfadeler Dönemi (18-24 Ay)

• Çocuğunuzun alıcı dili geliştikçe, kavram bilgisi de gelişmektedir. Zamanla bu kavramları ifade ederek ifade edici dil gelişimi de sağlanmış olacaktır.
• Bu dönemde kavramlar ile ilgili farklı kelimeler öğrenerek, çocuğunuz öğrendiklerini bir araya getirmeye çalışır. Örneğin önce “anne” yi öğrenmiştir. Zamanla “anne gel, anne git” gibi kelimeleri yan yana getirerek isteklerini daha iyi ifade etmeye başlar.
• Çocuklar bu dönemde öğrendiği kelimeleri saf şekliyle yan yana getir. Herhangi bir ek ve çekim kullanmaz. Ancak ikili kelimeleri yan yana kullandıkça çocuğunuz kendi ana dilinin gramer yapısını da öğrenmeye başlar.
• İki sözcüklü cümle döneminde çocuklar daha çok vurgu kullanmaktadır.

İlk Gramer Süreci (24-60 Ay)

Bu evrede çocuklar, dilbilgisel becerilerini geliştirmeye başlarlar. Cümle yapıları karmaşıklaşır, zaman ifadeleri kullanılır, iyelik ve çoğul kavramları anlaşılır hale gelir. Dilin daha sofistike kullanımıyla çocuklar, çevreleriyle daha karmaşık düşünceleri paylaşabilir.

Üç ve Daha Fazla Sözcükle İfade Dönemi (2-3 Yaş)

• İki kelimelik cümleler 2 yaştan sonra yerini 3 ve daha fazla kelimenin yer aldığı cümlelere bırakır. Artık çocuğunuz tek bir düşünceyi ya da isteği ifade ederken 3-4 kelimeyi bir araya getirmektedir.
• Çocuğunuz mantıklı, anlamlı cümleler kurar.
• Basit emirleri yerine getirebilir ve basit sorulara cevap vermeye başlar.
• Sözcük hazinesi gelişen çocuğunuzun çevresi ile kurduğu sözel iletişim artar.
• Çocuğunuz soru sormak, istek ve emirlerini ifade etmek için ses tonunu değiştirmektedir.
• 3 sözcük kullanımından sonra zamanla ekler, sıfatlar ve zamirler kullanmaya başlar. Böylece cümlelerde daha çok kelime kullanmaya başlayacaktır.
• Bu dönemdeki cümlelerde kelime artışları, ya kelimeleri yan yana getirerek yeni bir cümle oluşturma şeklinde (anne çorap giy) ya da kelimelere özellik ekleme şeklinde (çok büyük kamyon) ortaya çıkmaktadır.

Gramer Kurallarına Uygun Konuşma Dönemi (3-6 Yaş)

• 3-4 yaş çocuğunuzun kelime haznesinin daha da geliştiği bir dönemdir. Farklı sözcükler öğrenirken bu sözcükleri esnek bir şekilde kullanmaya başlayarak, kullandığı kelime ve cümle kalıplarında değişiklikler dikkat çekemeye başlar.
• Kendini ihtiyaç ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilir. Yaşadığı olayları ve duyguları kısaca çevresindeki kişilerle paylaşır.
• Cümlelerin gramer yapısını anlamaya başlar. Özne yüklem ve nesne arasındaki işlevsel ilişkiyi anlar ve çekimleri kullanmaya başlar.
• 3 yaş civarında çocuklar “ne, kim, nereye, ne zaman ” sorularına cevaplar vermeye başlar. 4 yaşa doğru kendi soru formalarını kendisi oluşturur.
• 4-5 yaşlar dilin tam olarak kolay ve doğru kullanıldığı dönemlerdir. Kelime haznesi 1000'e yakındır. Cümle yapıları daha karmaşık bir hal almaya başlar. Çoğul kullanımlar doğru olarak yapılmaktadır.
• 5-6 yaşında çocuğunuz bir yetişkine benzer bir dil kullanmaya başlar. Sosyal etkileşimde yaşıtları ile konuşmalar artar ve daha anlaşılır bir hal alır.
• Yaşadığı olayları sırasına uygun olarak anlatmaya başlar. Ve cümleleri bağlamak için bağlaçlar kullanır. “Annem ayakkabısını giydi ve dışarı çıktı” dili kullanımı bir yetişkin diline benzer. Sosyal etkileşimde konuşma artar ve anlaşılır biçimde olduğu görülür.
• 6-7 yaşlarında çocuğunuz artık ilkokula hazırdır. Sözcük sayısı ortalama 2000 civarındadır. Arık konuşma dışında dinleme süresi de artmıştır. Kelimelerin telaffuzları düzgün kelimeler oldukça çeşitlidir.

Bu yazımız ilginizi çekebilir: 0-3 Yaş Okul Öncesi Eğitim Programı

Dil Gelişimini Destekleme Yolları

• Konuşarak İletişim Kurma: Bebeklere düzenli olarak konuşmak, duyma ve anlama yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olur.
• Kitap Okuma Alışkanlığı: Kitap okuma, kelime dağarcığını zenginleştirir ve dil gelişimini teşvik eder.
• Müzik ve Şarkılar: Bebeklere melodik sesler ve şarkılarla eşlik etmek, ritim duygularını güçlendirir ve dil becerilerini artırır.
• Dinleme ve İlgilenme: Çocukların anlattıklarını dikkatlice dinlemek ve onlara karşılıklı konuşma fırsatları yaratmak, dil gelişimini olumlu yönde etkiler.

Dil gelişimi, çocuğun bilişsel ve sosyal gelişimine önemli katkılarda bulunur. Bu evrelerde çocuğa yönelik olumlu ve destekleyici bir iletişim ortamı sağlamak, dilin doğal bir şekilde gelişmesine olanak tanır.